اقتصاد سیاسی ایران از منظر نونهادگرایی

به‌رغم اجرای چند دهه برنامه‌های توسعه در ایران، شاهد افول در شاخص‌های اقتصادی مثبت، تنزل شدید در شاخص‌های انسانی، اجتماعی و پایان الگوی تک‌خطی توسعه هستیم. مکتب نهادی توسعه با تمرکز بر نیازهای بومی و ویژگی‌های مردم‌شناختی، ضمن تأکید بر واقع‌بینی و چندوجهی‌بودن تحلیل، درون‌زا‌بودن تغییرات نهادی و روش تحلیل تاریخی، بیش از سایر مکاتب و مدل‌های متعارف علم اقتصاد در دانش توسعه مورد توجه قرار گرفته است. هدف این مقاله ارائه تصویری از مدل نونهاد‌گرایی و امکان استخدام و کاربست‌پذیری آن برای ایران است تا بتواند کارایی و ابعاد گوناگون دستگاه نظری آن را در پاسخ به تنگنای توسعه ایران نشان دهد. پرسش اصلی مقاله این است که ادبیات نونهادگرایی تا چه اندازه قادر به ارائه راهکاری برای خروج از تنگناهای حاکم بر اقتصاد سیاسی است؟ فرضیه تحقیق این است که نظر به ضدیت منطق نهادگرایی با نظریه‌های محض کمّی و اقتصاد‌محوریِ صرف، ضمن تعقیب هدف حل مشکلات مربوط به رفاه اجتماعی و با گذار از دغدغه‌های اقتصاد نئوکلاسیک، دغدغه‌مند سازمان و کنترل نظام اقتصادی، به دنبال طراحی نظریِ الگویی برای رشد و توسعه کیفی با تکیه بر نهادهای رسمی و غیررسمی بر مبنای مؤلفه‌های شفاف‌سازی، حکمرانی خوب، نظارت دولت و اجتناب از رانتیریسم است.